Pierwsi w Polsce - o tych, którzy rozkręcili temat fotografii w Polsce

Jeśli fotografujesz i myślisz o czynności utrwalania rzeczywistości na poważnie, to hańbą jest nie posiadać żadnej wiedzy o początkach tej dziedziny! Każdy porządny pasjonat powinien wiedzieć o tym: „Skąd przychodzimy? Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy?” – jak mówi jedno z dzieł Paula Gauguina… Z tego artykułu dowiesz się o tych, którzy byli pierwszymi fotografami w Polsce. O ludziach, którzy – kolokwialnie mówiąc - rozkręcili temat fotografii w naszym kraju. Postaramy się także udowodnić, że historia kołem się toczy, ale o co dokładnie chodzi? …. Dowiesz się z lektury tego artykułu!

źródło: Pixabay

Zanim fotografia została fotografią

Zanim John Herschel wprowadził termin „fotografia” społeczeństwa poznały zjawiskową technikę nazwaną dagerotypią czy, nieco później talbotypią (kalotypią). A guma, bromolej, pigment – nic Ci to nie mówi?  To tzw. techniki szlachetne w fotografii. Takim mianem nazywa się dawne, najstarsze techniki fotograficzne. Opisywane nawet jako graficzne techniki wykorzystujące światłoczułości garbujące właściwości chromianów oraz innych związków światłoczułych, jak materiału wyjściowego. Fachowcy mówią, że od technik graficznych odróżnia je niepowtarzalność procesu technologicznego. W najdawniejszych technikach fotograficznych powstawała tylko jedna odbitka! Piękna, wyjątkowa, ale pojedyncza – a grafikę cechuje przede wszystkim to, że odbitki są powielane, jest ich dużo. Tylko te wyżej opisane techniki nie posługują się wykorzystaniem światłoczułych soli srebra. O technikach szlachetnych w fotografii możesz szczegółowo przeczytać TUTAJ.

Pionierzy światowej fotografii: L. Daguerre, J. Herschel, W.F. Talbot

Dagerotypia i fotografia

Zapisana w urzędzie patentowym dagerotypia powstała dzięki badaniom Niepce’a i Daguerre’a. Symbolicznym rokiem wynalezienia praktycznej fotografii jest 1839 rok. Technika wynaleziona przez Francuzów była królową technik do lat 50 XIX wieku, później zaczęła odchodzić do lamusa. Dagerotypia była techniką, której używali pierwsi polscy fotografowie. Naświetlano płytkę miedziana pokrytą jodkiem srebra, a dagerotyp wywoływano od razu po naświetleniu w oparach rtęci. Dagerotypy cechuje ogromna rozdzielczość  i bogactwo szczegółów. Mankamentem tej techniki było otrzymywanie tylko jednej odbitki. Po ogłoszeniu wynalazku Daguerra swoje badania nad rejestrowaniem rzeczywistości ogłosili; Talbot i Herschel. Temu pierwszemu zawdzięczamy technikę zwaną talbotypią (kalotypią), temu drugiemu nazwę „fotografia” oraz terminy: „negatyw”, „pozytyw”, cyjanotypia. Talbo

typię  i cyjanotypię charakteryzuje to, że posiadają tzw. negatyw i pozytyw. Fotografie XIX-wieczne to wyłącznie odbitki na papierze solnym. Ideą kalotypii było to, żeby można było wykonywać z jednego negatywu wiele odbitek. Odpowiednia liczba kopii z negatywu stała się siłą napędową w rozwoju fotografii. Wyżej opisane techniki znali też polscy pionierzy!

W dawnym atelier fotograficznym, źródło: Pinterest

Fotografia w Polsce

Analizując informacje na temat nowoczesnej techniki obrazowania opatentowanej przez Luisa Daguerre’a można stwierdzić, że wiadomości na temat dagerotypii i kalotypii pojawiły się na łamach polskiej prasy bardzo szybko! Stało się to w 1839 roku! Autorem pierwszych tekstów o nowince technicznej był Maksymilian Stasz.

źródło: Pixabay

O „pierwszych razach” na ziemiach polskich:

• Początki fotografii polskiej są mocno związane z rozwojem kulturalnym i ekonomicznym zaborów: austriackiego, pruskiego i rosyjskiego. Pionierzy polskiej fotografii działali więc na ogromnych terenach!
• Pionier polskiej fotografii - Maksymilian Strasz – określany też mianem „ojca polskiej fotografii” – był inżynierem guberni krakowskiej. Mieszkał w Kielcach, a potem w Warszawie. Wykonywał zdjęcia techniką Talbota, z którą się zapoznał już w 1830 roku przebywając w Anglii! Pracował w Dyrekcji  Dróg i Mostów oraz przy budowie Kanału Augustowskiego. Po zamieszkaniu w Kielcach do jego obowiązków należał nadzór nad urządzeniami wodnymi, groblami, mostami, projektował też gmachy budynków publicznych i tzw. „małej architektury” parkowej. Znany jest także jako twórca map dla górnictwa.
• Pierwsza fotografia na ziemiach polskich – to podobno dagerotypia wykonana na przełomie czerwca i lipca 1839 roku na terenie Kielc…. Ale czy na pewno? Wiemy to tylko z informacji pisanych, gdyż zdjęcie się nie zachowało.
• Pierwszy artykuł o „zabraniu obrazu z wykorzystaniem camery obscura” – 13 lipca 1839 roku w „Wiadomościach Handlowych  i Przemysłowych ukazał się artykuł Strasza o tym jak za pomocą światła, papieru zamaczanego w specjalnych roztworach i pudełka zwanego camera obscura utrwalić obraz rzeczywistości.
• Pierwszy podręcznik o fotografii autorstwa M. Strasza – wydany w Warszawie w 1857 roku!

Strona tytułowa podręcznika fotografii M. Strasza z 1857 r.

źródło: madeinswietokrzyskie.pl, artykuł J. Korczyńskiego pt. “Pasja inżyniera Strasza, czyli o rodzimej fotografii początki”

• Pierwszy profesjonalny zakład fotograficzny – należał do Karola Beyera.
• Pierwsze fotografie prasowe na ziemiach polskich wykonywał Karol Brandel, który w 1881 roku skonstruował na swoje potrzeby tzw. „fotorewolwer”, którym wykonywał serię zdjęć. Najbardziej rozpoznawalne prace w dziedzinie fotoreportażu tworzył Łukasz Dobrzański, który współpracował z „Tygodnikiem Ilustrowanym”. Jego prace były wielokrotnie nagradzane na arenie międzynarodowej .
• Najsłynniejszy zakład na ziemiach polskich oferujący najmodniejsze „carte de visite” należał do Jana Mieczkowskiego, wybitnego portrecisty, którego prace otrzymywały światowe nagrody!
• Pierwsza wytwórnia aparatów fotograficznych na ziemiach polskich to FOS. Działała ona od 1899 r. w Warszawie.
• Pionierem fotografii kolorowej o estetyce piktorializmu jest Tadeusz Rząca działający na początku XX wieku w  Krakowie.
• Pierwsza polska gazeta o fotografii – jej wydawcą były osoby zrzeszone w pierwszy polskim Klubie Miłośników Sztuki Fotograficznej. Klub powstał w 1891 roku (przekształcony później w Lwowskie Towarzystwo Fotograficzne). Pierwsza gazetą na temat fotografii to miesięcznik „Przegląd Fotograficzny” ukazujący się od 1895 roku!

• Pierwsze zrzeszenie fotografów, które działało ponad granicami zaborów to Warszawskie Towarzystwo Fotograficzne powstałe w 1901 roku.

• Najstarsze polskie zdjęcie kolorowe przedstawia miskę z owocami. To martwa natura wykonana przez „polskiego Leonarda da Vinci” – Jana Szczepanika z Krosna. Opracował on autorska metodę wykonywania zdjęć barwnych. Swój pomysł opatentował w Anglii. Odrębny artykuł o Janie Szczepaniku znajdziesz TUTAJ!

Owoce - Rok 1900, Foto: Jan Szczepanik, źródło: http://eloblog.pl/najstarsze-kolorowe-fotografie-z-polski/

• pierwsze ogłoszenie w prasie dot. możliwości zakupu aparatów dagerotypowych ukazało się w 1839 roku w „Kurierze Warszawskim” ogłoszenie zamieściła firma Fraget.
• Pierwsza fabryka papierów fotograficznych  FOTON została założona w 1887 roku w Warszawie. Jej pomysłodawcą był chemik z zawodu Piotr Lebiedziński.
• Pierwsza polska agencja fotograficzna to firma Mariana Fuksa powstała w 1910 roku!

Reklama FOS, źródło: Wikipedia

… w Warszawie działał Karol Beyer

Karola Beyera nazywa się pierwszym zawodowym fotografem warszawskim. W książkach na temat historii fotografii występuje też jako „ojciec  polskiej fotografii”. Prowadził zakład fotograficzny, który kilka razy zmieniał swoje miejsce: ulokowany był przy ul. Senatorskiej, Wareckiej i Krakowskim Przedmieściu. Zajmował się głównie uwiecznianiem mieszkańców Warszawy i okolicy oraz utrwalaniem widoków miast: stolicy, Krakowa, Częstochowy, Gdańska, Malborka czy Łodzi.  Fotograficznego fachu uczył się przebywając w Paryżu. Swoje fotografie wykonywał w technice dagerotypii, kalotypii i mokrego kolodionu. Dla potrzeb fotografii portretowej skonstruował specjalne oszklone atelier. Zrobił to po to, aby światło było w portrecie jak najbardziej korzystne dla modela, naturalne i rozproszone. Zajmował się także wydawaniem albumów z reprodukcjami dzieł sztuki, czy obiektów numizmatycznych, których był wielkim fanem. W połowie XIX wieku Beyer zatrudniał nawet 20 osób. Jednym z jego współpracowników był malarz Juliusz Kossak, który zajmował się  ręcznym podkolorowaniem i retuszowaniem zdjęć! (O retuszowaniu zdjęć przed wynalezieniem Photoshopa przeczytasz TUTAJ!). Beyer eksperymentował z wykonywaniem fotokopii na potrzeby druku w gazetach i publikacjach. Z jego zakładu wychodziły pierwsze polskie fotomontaże w postaci grupowych tableau wykonywane z pojedynczych zdjęć portretowych!

Karol Beyer autoportret, pierwszy polski fotomontaż pt. “Pięciu poległych”, źródło: Wikipedia

… w Krakowie działali: Krieger i Rzewuski

XIX-wieczny Kraków może się pochwalić dwójka znakomitych fotografów, których możemy określić mianem pionierów polskiej fotografii.  Są to Ignacy Krieger i Walery Rzewuski.

• Ignacy Krieger jest jednym z pionierów fotografii i założycielem najbardziej znanej, rodzinnej XIX wiecznej firmy fotograficznej w dawnej stolicy Polski.  Jest autorem wielu zdjęć dokumentalnych, których celem było pokazanie odrębności folkloru krakowskiego, galicyjskiego. Zdjęcia, które z wielką pasją wykonywał Krieger stały się rewelacyjnym materiałem historycznym! Fotografował z pozoru mało interesujące sceny:

• wykonywanie robót publicznych,
• handel na miejskich targowiskach,
• statki pływające po Wiśle,
• ćwiczenia straży pożarnej.
• bardzo przykładał się do fotografii krajobrazowej.
• tworzył olbrzymie panoramy miasta.
• zajmowało go także wykonywanie zdjęć detali architektonicznych kamienic i obiektów świeckich oraz sakralnych – nieoceniony materiał dla historyków sztuki!

Kriegera nazywa się też fotografem „typów ludzkich”. To na jego zdjęciach utrwalono chłopów i biedotę Krakowa i okolic, hucułów w charakterystycznych strojach, czy rdzennych mieszkańców Zakopanego. Wykonywał portrety znanych i nieznanych. Wykonywane przez niego zdjęcia miały charakterystyczną oprawę zawierającą informację reklamową o zakładzie prowadzonym przez niego oraz jego imię i nazwisko w ozdobnych ramkach. Kształcił się u mistrzów krajowych i zagranicznych.  Swoje prace wykonywał w technice mokrego kolodium i techniką bromo-żelatynową.

Ignacy Krieger oraz jego atelier w Krakowie, źródło: Wikipedia

• Walery Rzewuski określany mianem „najważniejszych polskich fotografów XIX wieku”. Fotografował śmietankę Krakowa: ludzi ze świata sztuki i kultury, szlachtę i arystokrację, przedsiębiorców i urzędników. Fotografie te wykonywane były zgodnie z obowiązująca modą. Odrębną dziedziną, którą się zajmował Rzewuski była:

• tzw. fotografia teatralna,
• fotografia etnograficzna (zdjęcia Tatr i zabytków krakowskich)
• czy foto reprodukcje dzieł sztuki, na przykład obrazów Jana Matejki!

Miał ogromną świadomość roli fotografii dla społeczności lokalnej, regionalnej i narodowej. Ufundował nagrodę dla twórcy polskiego podręcznika do fotografii oraz zobligował Radę Miasta Krakowa, aby po swojej śmierci zorganizowała w Krakowie szkołę fotograficzną! Niestety nie udało się tego uczynić. Rzewuski pracował techniką mokrego kolodium (negatywy otrzymywał na szklanych płytach) a odbitki wykonywał na tzw. papierze albuminowym. Później pracował technika bromo-żelatynową. Od lat 60-tych XIX wieku masowo stosował  bardzo modny w owym czasie ręczny retusz zdjęć.  

Rzewuski portret oraz winieta z rewersu zdjęć wykonywanych w jego atelier. Winieta z reklamą zakładu fotograficznego, źródło: Wikipedia

… we Wrocławiu działał Hermann Krone

Najstarsze zdjęcia Wrocławia pochodzą z około połowy XIX wieku. Fotografie Krona przechowywane są w zbiorach Deutche Fotothek. Wiele z jego prac znajduje się w Muzeum Narodowym we Wrocławiu. Ukończył studia astronomiczne. Był osoba zaangażowana w utworzenie drezdeńskiej politechnice katedry fotografii naukowej. Eksperymentował z fotografia rentgenowska i lotnicza. Był innowatorem w dziedzinie tworzenia materiałów dydaktycznych z wykorzystaniem technik fotograficznych. Stworzył ok. 150 tablic na temat zastosowań technik fotograficznych w medycynie, astronomii, historii sztuki.

Krone autoportret w atelier, widok rynku we Wrocławiu, źródło: Pinterest

Znawcy kultury zwracają uwagę na fakt marginalizacji fotografii jako dziedziny sztuki. Gdyby przyszło osobom wykształconym podsumować miniony wiek z pewnością wymieniliby jakieś nazwiska ze świata sztuki plastycznej, muzycznej, czy literackiej. Jednak mało kto ma rzetelną wiedzę na temat historii fotografii! Jednak, jak pokazują fotograficzne mody drugiej dekady XXI wieku, coraz popularniejsze stają się osoby wykorzystujące dawne techniki! Sięgające po mokre kolodium, kalotypię, a nawet solarigrafię. Tak więc historia zatacza koło. Współcześni fotograficy, aby się wyróżnić chętnie sięgają po archaiczne metody uzyskiwania zdjęć, aby wyróżnić się z tłumu osób wykonujących swoje prace tylko przy użyciu aparatów cyfrowych i z wykorzystaniem narzędzi w postaci programów do obróbki graficznej zdjęć. Masowo robi się zdjęcia cyfrowe, coraz rzadziej już wywołuje się je, a jeśli, to coraz chętniej w postaci różnych foto-gadżetów. Jak pokazują sukcesy fotografów, którzy w dobie wszechogarniającej fotografii cyfrowej sięgnęli po zapomniane techniki i metody – jest to być może jakaś nowa droga, która może doprowadzić nas do ciekawych rozwiązań! Warto śledzić fotografów eksperymentujących ze starymi technikami. Warto wiedzieć cokolwiek na temat pionierów polskiej fotografii!